Cả làng bán xôi
Khi
nhắc đến xôi, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến làng Kẻ Gạ (ở Phú Thượng,
quận Tây Hồ, Hà Nội). Nhưng ít ai biết rằng, ở trung du miền núi Bắc Bộ
còn có một làng làm xôi thậm chí còn lớn hơn Kẻ Gạ, đó chính là làng
Hoàng Xá, Thanh Thủy, Phú Thọ.
Nếu như ở Kẻ Gạ, làm xôi như một
nghề truyền thống và chủ yếu phục vụ thực khách trong địa bàn Hà Nội thì
Hoàng Xá lại khác. Như bao vùng quê Bắc bộ khác, xôi vẫn là một món ăn
không thể thiếu trong những dịp lễ tết, hội hè, cưới hỏi và cả ma chay
của người Hoàng Xá. Nhưng phải tới thời điểm khoảng 5 năm trước thì
người Hoàng Xá mới coi xôi là một “món hàng” để kinh doanh.
Người
Hoàng Xá ít khi bán xôi trên địa bàn làng xã mà chủ yếu là tỏa ra các
thành phố lớn để bán. Hiện nay, họ đã có mặt ở hầu khắp các tỉnh thành
từ Bắc chí Nam để hành nghề. Cũng chính vì lý do này mà nhiều người vẫn
hay trêu đùa rằng, người Hoàng Xá bây giờ đi đến đâu trên đất nước Việt
Nam đều không sợ chết đói, vì ở đâu cũng có người làng bán xôi ở đó.
Với những chiếc xe đẩy như thế này, người Hoàng Xá đã có mặt khắp các thành phố lớn trong nước để bán xôi.
Đến Hoàng Xá vào một
ngày giáp Tết Nguyên Đán để tìm hiểu về nghề bán xôi nơi đây, chúng tôi
được những người dân trong làng giới thiệu ngay đến nhà anh Nguyễn Hồng
Tam ở khu 3. Anh Tam là chủ sở hữu một đại lý chuyên cung cấp các đồ
nghề và các nguyên liệu làm xôi, từ xe đẩy, bếp than, xoong nồi cho đến
gạo, ruốc, đỗ, lạc… Ngoài ra, anh Tam còn kiêm luôn công việc dạy và tư
vấn cách làm xôi sao cho nhanh chín, lại thơm ngon… cho những người mới
vào nghề và có nhu cầu học hỏi.
Cơ sở kinh doanh của anh Tam được
thành lập từ những ngày đầu tiên nghề bán xôi xuất hiện ở đất Hoàng Xá,
nên chẳng có điều gì về cái nghề này mà anh không biết. Theo anh Tam
cho biết thì vào thời điểm khoảng 5 năm trước, có một số người Hoàng Xá
sang đất Hà Tây cũ (nay là Hà Nội – PV), thấy nhiều người ở đó đi bán
xôi dạo và có thu nhập cao nên đã học theo cách làm ăn này. Họ trở về
làng để sắm đồ nghề rồi cũng ra Hà Nội, ngược Lào Cai, Yên Bái… hành
nghề bán xôi. Một thời gian sau, những người này trở về làng và trở nên
giàu có, xây được nhà cao cửa rộng.
Bán xôi dạo có thể giúp một người Hoàng Xá bỏ túi tiền triệu mỗi ngày.
Từ đó, bán xôi dạo
bỗng nhiên trở thành một nghề “hot”, người Hoàng Xá cứ ùn ùn sắm sửa đồ
nghề, dẫn theo vợ con, kêu gọi bàn bè, người thân… ra thành phố để bán
xôi với mong ước được “đổi đời”. Bây giờ về làng Hoàng Xá, người ta dễ
thấy cảnh nhiều gia đình chỉ còn lại người già và trẻ nhỏ. Thậm chí,
nhiều căn nhà quanh năm suốt tháng cứ đóng cửa im ỉm vì người nhà đã ra
hết thành phố để bán xôi.
Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn
Thái, Chủ tịch UBND xã Hoàng Xá cho biết: “Xã Hoàng Xá có 22 thôn xóm
thì hầu như thôn nào cũng có người đi bán xôi. Tuy chưa có con số thống
kê chính thức nhưng hiện nay có khoảng gần 3000 người (trong tổng dân số
gần 13000 người) trong xã đi bán xôi dạo ở khắp các tỉnh thành trong cả
nước. Bán xôi là một trong những nghề giúp cho người Hoàng Xá thoát
khỏi đói nghèo, thậm chí còn vươn lên làm giàu. “Sau một hai năm đi bán
xôi, nhiều gia đình trở về làng và xây được những ngôi nhà 3, 4 tầng
khang trang lộng lẫy”, ông Thái nói.
Bán xôi xây nhà lầu
Đúng
như lời ông chủ tịch xã, khi chúng tôi dạo một vòng quanh đường làng
ngõ xóm Hoàng Xá thì đâu đâu cũng thấy mọc lên những căn nhà 3, 4 tầng,
thậm chí là nhiều căn biệt thự sang trọng trị giá hàng tỷ đồng. Phần lớn
những căn nhà này là của các “đại gia” bán xôi.
Theo những người dân
địa phương cho biết thì chỉ khoảng 5 năm trước đây, Hoàng Xá vẫn còn là
một xã nghèo nàn. Khi đó, ngoài con đường trung tâm chạy qua UBND xã
thì đi khắp làng Hoàng Xá chỉ toàn thấy những căn nhà tranh vách đất
xiêu vẹo.
Một người Hoàng Xá đang bán xôi trên đường Hồ Tùng Mậu, Từ Liêm, Hà Nội.
Chính nghề bán xôi đã góp phần làm cho người Hoàng Xá
thoát nghèo, có của ăn của để. Chẳng vậy mà nhiều người Hoàng Xá coi
bán xôi là nghề “hái ra tiền” ở mảnh đất nghèo khó này. “Với những người
nông dân không được ăn học đến nơi đến chốn thì chẳng có công việc gì
nhàn hạ mà lại có thu nhập cao như nghề bán xôi. Nếu không có nghề này
thì chẳng biết bao giờ người Hoàng Xá mới có thể thoát nghèo được” - ông
Đặng Văn Thông, trưởng khu 1 xã Hoàng Xá nhận định.
Theo ông Thông cho
biết thì khu 1 do ông quản lý là một trong những khu có ít người đi bán
xôi dạo nhất của xã Hoàng Xá. Mặc dù vậy cũng có đến hơn 10 cặp vợ chồng
đã rời làng, kéo theo con cái ra ngoài bán xôi và hầu hết những gia
đình này đã xây được nhà cửa đàng hoàng.
Bản thân ông Thông
cũng có hai người con trai đang đi bán xôi ngoài thành phố. Chỉ vào căn
biệt thự khang trang tiền tỷ sắp hoàn thiện ngay trước ngõ, ông thông
bảo: “Đấy là căn nhà của vợ chồng đứa cả của tôi (tên Đặng Vũ Kha – PV).
Hai đứa bán xôi ở Thái Bình được 3 năm nay. Căn nhà khang trang này
cũng nhờ đi bán xôi mà chúng mới xây dựng được.”
Ngôi biệt thự khang của một “đại gia” làng xôi Hoàng Xá.
Cách nhà ông Thông
không xa, chúng tôi ghé thăm nhà bà Nguyễn Thị Biên ở khu 7. Bà Biên có
con là Nguyễn Văn Mùi đang cùng với vợ bán xôi ở Mộc Châu, Sơn La. Trò
chuyện với bà biên thì chúng tôi được biết, trước đây anh Mùi vẫn còn là
một thợ mộc, thu nhập chẳng được bao nhiêu. Nhưng 3 năm trước, anh Mùi
đã bỏ nghề mộc, cùng với vợ theo anh rể lên Sơn La bán xôi dạo. Cuộc
sống của vợ chồng anh đã thay đổi kể từ đó. Sau hơn 2 năm đi bán xôi,
giữa năm 2012, vợ chồng anh Mùi đã xây được căn biệt thự 2 tầng lộng lẫy
nổi bật giữa làng Hoàng Xá.
Gia đình ông Thông,
bà Mùi chỉ là một trong rất nhiều người giàu lên từ nghề bán xôi dạo.
Đến Hoàng Xá, chúng tôi còn biết đến chuyện gia đình ông Hoàng Văn Chúc,
người có 10 đứa con thì 8 đứa đi ra ngoài bán xôi và ai cũng trở nên
khá giả. Bên bạnh đó là gia đình ông Đặng Văn Đức (khu 2), bà Nguyễn Thị
Lai (khu 7)… đã xóa bỏ được những căn nhà tranh vách đất, thay vào đó
là những căn nhà ống vài ba trăm triệu…
Có thể nói, nghề bán xôi dạo đang từng bước làm giàu cho quê hương Hoàng Xá.
Đã 3 năm
nay, bà Nguyễn Thị Biên và 2 đứa cháu nội (một cháu gái 12 tuổi, và cháu
còn lại lên 8) vẫn phải ở nhà chăm sóc lẫn nhau vì con trai và con dâu
đi bán xôi tận Sơn La.
“Nghề này lãi
lớn mà vốn đầu tư lại không nhiều nên rất thích hợp với những người nông
dân Hoàng Xá. Thông thường, một người đi bán xôi chỉ cần đầu tư một
chiếc xe đẩy trị giá khoảng 5 triệu đồng và khoảng 5 triệu nữa cho các
vật dụng khác như xoong nồi và nguyên liệu như gạo, ruốc… là có thể đi
bốn phương bán xôi,” anh Nguyễn Hồng Tam cho biết.
Theo tìm hiểu của chúng tôi, nếu may mắn chọn được địa điểm đông khách,
mỗi ngày chủ một xe xôi có thể bán được khoảng 300 gói xôi. Với mức giá
trung bình 10.000đ/ gói, trừ các chi phí thì người bán có thể thu về từ
1.000.000đ đến 2.000.000đ là chuyện bình thường.
Chính nhờ mức
thu nhập cao như vậy mà nhiều người Hoàng Xá mới trở nên giàu có. Tuy
nhiên, để kiếm được đồng tiền từ nghề bán xôi dạo, người Hoàng Xá cũng
phải lao động cật lực và gặp phải nhiều khó khăn mà ít ai biết đến.
Họ
không chỉ phải thức khuya dậy sớm đồ xôi để kịp giờ đem bán lúc sáng
sớm, mà đôi khi còn đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh từ các
quán ăn uống nơi họ hành nghề. “Việc bị tung tin bỏ thuốc phiện vào xôi
để hút khách, rồi chuyện bị côn đồ đuổi đánh, đập phá xe hàng là chuyện
vẫn thường xảy ra với những người đi bán xôi,” anh Đỗ Hồng Quân, một thợ
bán xôi mới “giải nghệ” vì lý do gia đình cho biết.
Khó khăn
nhọc nhằn là vậy, nhưng do không được học hành đầy đủ, người Hoàng Xá
vẫn phải bám lấy nghề bám xôi và coi đó như một giải pháp cứu rỗi cuộc
đời nghèo khó của họ. Đi bán xôi dạo, họ phải xa gia đình, xa mẹ già con
thơ nhưng bù lại, họ sẽ có tiền xây nhà xây cửa, có tiền nuôi con cái
học hành tử tế, cha mẹ họ cũng sẽ có cuộc sống vật chất đầy đủ hơn…
